Links is al bijna dertig jaar de richting kwijt. Marx leerde de sociaal-democraten, socialisten en communisten dat een rechtvaardige samenleving mogelijk was, maar die raakte uit de gratie. Wilders dwingt de luie denkers van ‘links’ alsnog tot reactie. Er is behoefte aan een nieuwe analyse die gastvrijheid, empathie, (duurzame) ontwikkeling en sociale innovatie als hoekstenen zou kunnen hebben.
by Frank van Empel
De opmars van Rechts in Nederland en daarbuiten kan niemand verbazen. En al in het minst de roergangers van de PvdA, mits niet te jong. Hun grote voorganger, Joop den Uyl, voorzag die al in 1981 in zijn indrukwekkende, drie uur durende, Paradiso rede. ‘Voortzetting van het kabinet Van Agt-Wiegel zal onverhullender dan tot dusver is gedaan ideeën van Nieuw Rechts in beleidsdaden omzetten. De VVD is daar voor" - zo sprak drs. J.M. den Uyl op 3 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam. De ideeën van Nieuw Rechts had hij tevoren helder samengevat: de vrije marktideologie, afkeer van overheidsingrijpen en van de sociale verzorgingsstaat, verbetering van eigen (westerse of nationale) machtspositie, rust en orde; soms ook een ‘mystiek elitisme’ en ‘nauwelijks verhulde racistische mythologie’ (met name in Frankrijk). Deze uitspraken deed Den Uyl als lijsttrekker van de PvdA in de hitte van de verkiezingsstrijd op 3 mei 1981. Ruim een half jaar later herhaalde hij met iets andere woorden echter dezelfde boodschap: Nieuw Rechts is in opmars, niet alleen via de VVD, maar nu ook via het CDA en D'66.
De dominosteentjes vielen de andere kant uit. Van Agt probeerde het nòg een keer met Den Uyl. Het werd een vechtkabinet. Den Uyl had als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de katholieke taalacrobaat Dries van Agt als premier boven zich en kon zijn ideeën over arbeidsduurverkorting dus niet onbelemmerd uitventen, laat staan realiseren. Een twaalftal kabinetten Van Agt, Lubbers, Kok en Balkenende later komt de geest alsnog uit de fles. PvdA-leider Job Cohen kan onmogelijk tegenwicht bieden. Hij heeft vuile handen. De controversiële Vreemdelingenwet (1980) staat immers op zijn naam. Die legt de basis voor het keiharde Nederlandse asielbeleid. Zie hiervoor: http://www.nonfixe.nl/het-faillissement-van-een-bot-land/
Er is echter wel degelijk een nieuw ‘links’ alternatief denkbaar. Links zou z’n licht kunnen opsteken bij denkers als Jacques Derrida (De l’hospitalité, 1997), Friedrich Nietzsche (geclaimd door uiterst rechts, maar zeker zo leerzaam voor links) en natuurlijk de denker en doener uit eigen kweek Joop den Uyl. Drie richting gevende concepten:
1. Derrida gebruikt het begrip gastvrijheid in plaats van tolerantie. Tolerantie bepaalt de grenzen voor de ander, de echte gastvrijheid doet dat niet. Want wie iemand gastvrijheid biedt, legt de ander niet zijn ‘huisregels’ op, maar laat die ander zichzelf zijn. Gastvrijheid is een gevaarlijk begrip; je weet nooit wie je in huis haalt. Toch moet je het gevaar voor lief nemen, anders is de gastvrijheid niet echt. Gastvrijheid heeft daarom iets in zich van onvoorwaardelijkheid. Die onvoorwaardelijkheid staat als het ware boven de gastvrijheid; wie haar in het oog houdt, voorkomt dat de gastvrijheid verwordt tot gereglementeerde gastvrijheid, die mensen uitsluit.
2. Nietzsche is een twitteraar en facebooker avant la lettre. Hij volgt en laat zich volgen als vertolker van tegenstrijdige boodschappen. Vrienden noemt hij ‘gezellen’. ‘Wie wil nog regeren? Wie nog gehoorzamen? Beide zijn te bezwaarlijk. Geen herder en éne kudde! Ieder wil hetzelfde, ieder is gelijk: wie anders voelt, gaat vrijwillig in het gekkenhuis. (...)
‘Gezellen heb ik nodig, die mij volgen, omdat zij zichzelf willen volgen – en daar, waarheen ik wil. (...) Naar mijn doel wil ik, ik ga mijn weg; over de weifelenden en aarzelenden zal ik heenspringen. Aldus zij mijn gang hun ondergang.’ Aldus sprak Zarathoestra.
3). Joop den Uyl zette zich af tegen de Herenpolitiek van de jaren vijftig. ‘Er is niet eerder zo'n ritselmaatschappij geweest als die in de jaren vijftig,’ zei hij tijdens zijn laatste rede voor historici, op een septembermiddag in 1987.
Den Uyl schetst het beeld van een maatschappij waarin de machthebbers de mensen dom hielden. Den Uyl: ‘Ik heb geen enkel bezwaar tegen harmoniedenken, als dat zich in vrijheid kan voltrekken en als dat ook gevoed wordt van onderaf. Maar daar was natuurlijk geen sprake van.’
Dit verklaart volgens Den Uyl waarom op de partijraden van de PvdA zo weinig tegenspraak viel te noteren: ‘Dat kwam niet zozeer omdat de mensen zo tevreden waren, maar omdat zij zo weinig wisten en omdat zij ook geacht werden zo weinig van de dingen te weten. Dat weten werd ook niet gezien als iets wat heel essentieel was.’
Deze uitspraak werpt een nieuw licht op Den Uyl’s belangrijkste geestesprodukt, het rapport Om de kwaliteit van het bestaan, dat hij in 1963 schreef en dat een belangrijke inspiratiebron is geweest voor de uitbouw van de verzorgingsstaat in de jaren zestig en zeventig. De ideeën in dat document vormden de grondslag van zijn kabinet (1973-'77).
Den Uyl’s concept was dat veel meer mensen deel moesten kunnen hebben aan voorzieningen die tevoren slechts voor een elite waren weggelegd, zoals deugdelijke woningen, cultuur, onderwijs, recreatie.
Een substantiële verhoging van de overheidsuitgaven was geboden om deze grotere gelijkheid - Den Uyls diepste drijfveer - te realiseren. Inspiratiebron van deze gedachte was The Affluent society van de Amerikaanse econoom Galbraith. Den Uyl in 1987: ‘Er was het voortdurende verwijt van de confessionele partijen en de liberalen dat de PvdA te gemakkelijk op de staat en het gezag van collectieve organen vertrouwde. Daar tegenover verweerde de PvdA zich en een nieuwe impuls in dat verweer was de ontdekking dat in ons voorland, Amerika, zich het verschijnsel ontwikkelde van publieke armoede temidden van private welvaart.’
Ditzelfde verschijnsel doet zich in de VS weer voor en dreigt voor Nederland. Waarmee de cirkel rond is. Zie: Ongelijke inkomensverdeling ondermijnt de samenleving, http://frankvanempel.blogspot.com/
Het is aan de scheppenden van ‘links’ om uit deze cirkel van herhaling te breken en nieuwe waarden op nieuwe tafelen te schrijven. Deze nieuwe waarden volgen uit een nonfiXe studie van vier jaar, waarvan de bevindingen zijn opgetekend in een binnenkort te verdedigen proefschrift, getiteld ‘Allemaal winnen’, over duurzame, regionale ontwikkeling. De belangrijkste actor is hierbij de mens, zijn gedrag, zijn ontdekkingen (techniek) en de wijze waarop mensen besluiten nemen (consent, democratie of dictatuur). De mens die de ecologie erkent als de nieuwe ‘onderbouw’, die empathie en besluitvorming van onder op - samen met anderen - als levenshouding heeft, is de mens die de nieuwe waarden op nieuwe tafelen schrijft. Dit om tot een samenleving te komen waarin we Allemaal Winnen, het nieuwe verhaal. Het linkse alternatief tegen het ‘de één zijn brood is de ander zijn dood denken’ van Nieuw Rechts.
Copyright: nonfiXe.
###
Geen opmerkingen:
Een reactie posten